ساخت و تاریخچه هنر کاشیکاری هفت رنگ

نیاز بشر برای اغنای حس زیبایی و لذت از محیط پیرامون و بهبود کیفیت زندگی یکی از عوامل ایجاد هنر در سبک های مختلف است. استفاده از مواد رایج در محیط و ترکیب آنها این امکان را داده است که محیط اطراف خودش را مزین کند. پس از کشف ظروف سفالی که در ابتدا برای برآورد نیازهای مصرفی بشر بوده است، ظروفی یافت شده اند که برای زیبایی و دکوراسیون ساخته شده اند. بشر با استفاده از آب و خاک، گل، سفال، آجر، خشت و سرامیک را ابداع کرد.

کاشی هفت رنگ در محراب، مساجد، حسینیه ها، مراکز و فضای مذهبی، آرامگاه ها، اماکن تاریخی و متبرکه و مقبره ها کاربرد فراوانی دارد. معمولا در ابعاد 15x15 و 20x20 تولید میشوند. برای گنبد و مناره در ابعاد دیگر و متناسب با آن تولید میشوند. هفت رنگ رایج در کاشی هفت رنگ عبارتند از سفید، لاجوریدی، سیاه، قرمز، فیروزه ای، حنایی و زرد، همچنین رنگهای طلایی و سبز. استفاده کاشی هفت رنگ در فضای مدرن و شیک امروزی منازل، هتل ها و لابی هم گسترش زیادی پیدا کرده است.

در کاشیکاری به شکل های مربع، مستطیل، شش ضلعی و غیره چیدمان میشوند. کاشی هفتگ رنگ میراث فرهنگ اسلامی است چرا که آثار ایرانی دارای شکل حیوانات و صورت انسانی تخریب شدند و برای تزیین مراکز مذهبی از کاشیکاری هفت رنگ استفاده کردند. کاشیکاری هفت رنگ را میتوان در آرامگاه اسماعیل سامانی، مقبره پسر علمدار، مقبره ظلطان محمود غزنوی مشاهده کرد.

کاشیکاری در ایران

قدمت و تاریخچه هنر کاشیکاری ایران به دوران پیش از اسلام می رسد. در ابتدا آجرهای لعابدار برای استحکام بنا و نماسازی استفاده می شد، ولی رفته رفته بیشتر در نمای ظاهری ساختمان کاربرد یافت. در دوران پیش از اسلام در ایران و بین النهرین کاشی بسیار مورد توجه بوده است. نخستین کاشی های ایران از دوران باستان در معبد چغازنبیل شوش در خوزستان یافت شده است. کاشی نامی است ایرانی که ریشه در شهر کاشان دارد.

کاشیکاری در دوره اسلامی

با توجه به نفوذ شیوه اسلامی در منطقه، در هرات میتوان ساختمانهای متعددی با کاشیکاری هفت رنگ یافت مانند مسجد جامع هرات، مقبره گوهرشاد، مناره های مصلی، مقبره شاه ولایت ماب و همچنین کاشیکاری مقبره خواجه عبدالله انصاری. قبل از رواج کاشیکاری هفت رنگ استفاده از گچ و خشت در بنا و معماری رواج داشت اما این نوع سبک معماری اسلامی به هنر معماری غنابخشید. کاشیکاری هفت رنگ یکی از ویژگی های شاخص معماری اسلامی است.

ارادت ایرانیان به ائمه و اهل بیت باعث شد برای متفاوت و شکوه مند کردن مقبره آنها از کاشی هفت رنگ استفاده کنند. هنرمندان مختلف از کاشیکار، نجار، گچکار، حجار، نقاش و قالیباف و غیره توانایی و ارادت خود را با هنرشان ابراز کردند.

اولین نمونه کاشیکاری هفت رنگ در سمرقند در اوایل قرن هشتم هجری یافت شده است. ترکیب رنگهای لاجوری وسفید و فیروزه ای از ویژگی های این نو کاشی است. امروزه رنگ فیروزه ای یک رنگ اسلامی ایرانی شناخته میشود. از آنجایی که دوره صفوی دوره شکوفایی اسلامی در ایران میباشد میتوان بناهای خاص و منحصر به فردی با معماری کاشی هفت رنگ یافت.

امروزه از این نوع کاشیکاری برای محیط های گردشگری، فضاهای توریستی و سالن های پذیرایی که هدف نمایش و ایجاد حس تاریخی اسلامی هست استفاده میگردد.

کاشی هفت رنگ

کاشی هفت رنگ از کاشی های خشت، یعنی چهارگوش شکل گرفته که در کنار یکدیگر قرار می دهند و نقش مورد نظر را روی آن رنگ آمیزی می کنند سپس در کوره حرارت داده تا لعاب پخته شود و بر دیوار نصب می کنند. منظور از کاشی هفت رنگ این نیست که هفت رنگ بر روی یک قطعه کاشی به کار رفته باشد. منظور از کاشی هفت رنگ، کاشی است که می توان از هفت رنگ متفاوت برای رنگ آمیزی آن استفاده کرد. مثلاً می توانیم هفت قطعه با هفت رنگ متفاوت داشته باشیم یا اینکه ممکن است برای ساخت یک کتیبۀ چند متری با خط ثلث سفید از کاشی هفت رنگ فقط با رنگ لاجوردی استفاده شود.

برای ساخت کاشی هفت رنگ ابتدا طرح های را روی کاشی ساده آماده میسازند و سپس نقش ها و نگاره ها را به رنگ های مختلف درآورده و سرانجام لعاب داده و به کوره می برند. طرح اسلیمی از جمله طرح های متنوع کاشی هفت رنگ است که هنرمندان دوره صفویه به آن توجه فراوانی داشته اند.

برخی بناهای مزین به کاشی هفت رنگ

• مسجد غلوار هرات
• مسجد امام اصفهان
• ایوان مقصورۀ مسجد گوهرشاد مشهد
• آرامگاه شاه اسماعیل اول اردبیل
• مسجد وکیل شیراز
• حمام گنجعلی خان کرمان
• حمام عمارت عفیف آباد